Doanh nghiệp Việt và bài toán “chuyển giao thế hệ lãnh đạo”

Thứ hai - 10/11/2025 21:13

Sau hơn ba thập kỷ phát triển kinh tế thị trường, Việt Nam đang chứng kiến làn sóng chuyển giao thế hệ trong giới doanh nhân: từ những người sáng lập thế hệ đầu – từng gầy dựng doanh nghiệp bằng bản lĩnh và kinh nghiệm – sang lớp kế nghiệp trẻ trung, học bài bản hơn nhưng thiếu trải nghiệm thực tế. Và giữa khoảng trống ấy, rất nhiều doanh nghiệp Việt đang đối mặt với “khủng hoảng quyền lực mềm”: chuyển giao không chỉ là chuyện bàn giao ghế, mà là bài toán pháp lý, niềm tin và bản lĩnh.

Khi doanh nghiệp rơi vào “điểm gãy thế hệ”

Tại Việt Nam, khoảng 60% doanh nghiệp gia đình đang trong giai đoạn chuyển giao lãnh đạo, theo thống kê của Deloitte. Nhưng chỉ chưa đến 30% trong số đó có kế hoạch chuyển giao bài bản.

Nhiều doanh nhân thế hệ đầu từng khởi nghiệp từ con số 0, quen quản lý theo kinh nghiệm cá nhân, quyền lực tập trung, quyết nhanh và ít chia sẻ. Trong khi thế hệ kế cận – thường là con cháu – lại được đào tạo bài bản về quản trị, tài chính, công nghệ, nhưng thiếu kinh nghiệm thương trường và khả năng xử lý khủng hoảng con người.

Khi “người cũ chưa muốn buông” mà “người mới chưa đủ chín”, doanh nghiệp dễ rơi vào điểm gãy thế hệ, dẫn đến mất định hướng, xung đột giá trị và rủi ro pháp lý trong điều hành.

Chuyển giao không chỉ là quyền lực – mà là pháp lý

Phần lớn doanh nhân Việt chưa chuẩn bị hồ sơ pháp lý cho việc kế thừa. Họ thường xem việc chuyển giao như một chuyện “truyền miệng”, chứ không gắn với các hợp đồng, điều lệ, hoặc ủy quyền điều hành.

Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy:

Khi người sáng lập đột ngột qua đời, di sản cổ phần không rõ ràng, dẫn đến tranh chấp nội bộ.
Người kế nhiệm không có quyền pháp lý để ký hợp đồng, giao dịch với ngân hàng hay đối tác.
Cổ đông mâu thuẫn, dẫn đến tê liệt bộ máy quản trị.

“Không có kế thừa pháp lý, thì mọi thành công chỉ mang tính tạm thời. Luật pháp chính là chiếc cầu giúp thế hệ này bước sang thế hệ khác một cách vững vàng.” – TS. Thái Ngọc Sơn, Viện trưởng Viện ILPAI

z7211198085195 599b33ac7b0f6e2e14701519d40cfdc6

Lãnh đạo trẻ – cơ hội và thách thức

Nhiều doanh nghiệp đang chọn hướng “cách mạng mềm”: để thế hệ trẻ tham gia quản trị sớm, từ vị trí phó tổng, giám đốc chi nhánh hoặc phụ trách mảng công nghệ – marketing.

Cách làm này giúp họ rèn kỹ năng, hiểu văn hóa doanh nghiệp, đồng thời giảm cú sốc chuyển giao. Tuy nhiên, điểm yếu của lãnh đạo trẻ là thiếu thực tiễn và dễ vướng “ảo tưởng quyền lực”. Khi chưa từng nếm trải khủng hoảng dòng tiền, tranh chấp cổ đông hay rủi ro pháp lý, họ thường quyết định theo cảm xúc, dẫn đến sai lầm.

Bài học ở đây: người kế nhiệm cần được dẫn dắt, chứ không được trao quyền trọn gói.

Khung pháp lý cho chuyển giao thế hệ

Theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2020, việc chuyển nhượng cổ phần, thay đổi người đại diện pháp luật, hoặc ủy quyền điều hành đều phải được đăng ký và thông báo với cơ quan chức năng.

Ngoài ra, Bộ luật Dân sự 2015 cũng quy định rõ về di chúc tài sản và quyền thừa kế cổ phần – nhưng rất ít doanh nhân thực hiện điều này.

Viện ILPAI khuyến nghị:

Doanh nghiệp nên xây dựng “Kế hoạch chuyển giao quyền lực” gồm các điều khoản pháp lý, tài chính, nhân sự, và lộ trình cụ thể.
Lập ủy quyền điều hành tạm thời trong trường hợp khẩn cấp (người sáng lập vắng mặt hoặc mất năng lực).
Xây dựng bộ quy tắc kế nghiệp nội bộ để tránh mâu thuẫn gia đình.
Có bên thứ ba giám sát (luật sư, kiểm toán, hoặc hội đồng cố vấn độc lập).

Khi kế thừa trở thành hành trình văn hóa

Một doanh nghiệp bền vững không chỉ nhờ tài chính mạnh, mà vì giữ được linh hồn và giá trị sáng lập. Chuyển giao thế hệ không phải để thay thế, mà là đồng hành – truyền lửa – nâng tầm.

Khi người sáng lập đủ bao dung, và người kế nhiệm đủ khiêm tốn, doanh nghiệp sẽ tự nhiên bước sang chu kỳ phát triển mới.

“Trong chuyển giao, nếu người cũ chỉ nghĩ đến quyền lực, và người mới chỉ nghĩ đến vị trí – thì doanh nghiệp sẽ mất cả linh hồn. Pháp lý bảo vệ cấu trúc, nhưng văn hóa mới giữ được niềm tin.” – TS. Thái Ngọc Sơn, Viện trưởng ILPAI

Chuyển giao thế hệ lãnh đạo không phải là “bước xuống” – mà là bước lên một tầm nhìn mới. Doanh nhân thế hệ đầu đã dựng nên cơ nghiệp bằng mồ hôi và ý chí. Thế hệ kế cận cần tiếp nối bằng tri thức, pháp lý và khát vọng minh bạch. Vì chỉ khi pháp luật đi cùng tình thân, doanh nghiệp Việt mới thật sự có “họ và tên” trong nền kinh tế toàn cầu.

Tác giả: Admin